Misschien verbaast het u, maar de luchtkwaliteit in huis, op kantoor/praktijk en in zorginstellingen is slechter dan u denkt. Vaak slechter dan de kwaliteit van de buitenlucht. Het lijkt alsof de binnenlucht steeds minder zuurstof bevat en meer en meer toxines. En dan te bedenken dat we maar liefst negentig procent van ons leven binnen muren doorbrengen. In de VS is de kwalijke luchtkwaliteit aangewezen als een van de vijf grootste en voornaamste risico’s voor de gezondheid.

‘De slechte kwaliteit van de lucht in huizen, kantoren en scholen’ zo stelt het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) op grond van onderzoek vast, ‘vormt een van de grootste bedreigingen voor onze gezondheid. Door o.a. gebrek aan ventilatie, isolatie, vocht, aanwezigheid van huisdieren en huisstofmijt, sigarettenrook, chemische stoffen, microben (schimmelsporen, bacteriën en virussen) wordt de binnenlucht vervuild. Vervuilde lucht bevat per definitie al meer ziekmakende microben. Vooral in gesloten ruimten waar de hele dag de airconditioning zoemt en geen raam open kan, kan vervuilde lucht met bacteriën, schimmels en virussen een bedreiging voor onze gezondheid vormen. Uiteenlopende klachten kunnen het gevolg zijn van voortdurend vervuilde lucht: hoofdpijn, geïrriteerde slijmvliezen (luchtwegen, ogen, neus), astma, allergie, slapeloosheid en vermoeidheid.

Over de oorzaak, of eerder oorzaken, van deze klachten (soms wordt dit aangeduid als het ‘sickbuilding syndrome’) wordt al jaren druk gespeculeerd. Onderzoek van de Utrechtse microbioloog dr. K.B. Teeuw heeft laten zien dat er een duidelijk verband bestaat tussen de hoeveelheid bacteriële gifstoffen (endotoxinen) en de last die men heeft van ontstoken ogen, de neus en de bovenste luchtwegen.

Wat kan men doen om de luchtkwaliteit in huis en op het werk te verbeteren?

Uiteraard is een goede ventilatie een eerste vereiste om de omgeving van nieuwe lucht (en zuurstof) te voorzien. Om lichamelijke klachten te voorkomen, raadt de Building Research Establishment (BRE) in Engeland aan de lucht in huis om de twee uur te verversen. Verbazend is het dat veel werkruimtes in zorgcentra, maar ook praktijkruimtes midden in een gebouw zijn gesitueerd, waardoor ventilatie praktisch onmogelijk is.

Daarnaast zijn er een aantal mechanische apparaten op de markt die ook voor een verbetering van de lucht zorg dragen. Ziekmakende microben en andere vervuilende stoffen in de lucht worden verwijderd door o.a. het gebruik van filters en door middel van ionisatie. (Ze werken goed, maar het zijn vaak prijzige aankopen.) Een veel eenvoudiger (en goedkoper) alternatief is het gebruik van essentiële oliën. Lees hieronder verder >>

Essentiële oliën

Essentiële oliën zijn natuurlijke microbendodende stoffen die in staat zijn de meeste bacteriën, virussen en schimmels uit te schakelen. Eén belangrijke verklaring voor deze eigenschap van essentiële oliën is hun vermogen de celmembraan binnen te dringen en de stofwisseling in de cel te beïnvloeden. Zo kunnen bacteriën en zelfs virussen onschadelijk worden gemaakt. Deze microben krijgen geen kans meer zich te vermeerderen. Dit binnendringen in de cel door essentiële oliën is mogelijk doordat oliën een lipofiel (vetminnend) karakter hebben en uit bestanddelen bestaan met zeer kleine moleculen. Omdat celmembranen deels opgebouwd zijn uit zogenaamde fosfolipiden, is het voor essentiële oliën of bestanddelen van essentiële oliën niet moeilijk de celmembraan binnen te dringen.

Al in 1955 werd geconstateerd dat essentiële oliën effectief waren in het controleren van het aantal bacteriën in de lucht. Keller en Kober ontdekten dat essentiële oliën effectief waren in het controleren van het aantal bacteriën in de lucht. Zij vonden 21 essentiële oliën die, als ze gesprayd werden in een tamelijk gesloten ruimte, de aanwezigheid van de volgende microben verminderden of totaal vernietigden: Escherichia coli, Eberthella typhosa, Neisseria gonorrhoeae, Streptococcus faecalis, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, Bacillus megatherium, Corynebacterium diphtheriae en Candida albicans. Al deze microben kunnen gezondheidsklachten veroorzaken.

Welke essentiële oliën zijn effectief in het bestrijden van ziekmakende microben in de lucht?

Als we kijken welke chemische verbindingen in essentiële oliën zorg dragen voor de antiseptische werking in de lucht, zijn het vooral de lichte moleculen die snel kunnen verdampen en zich tamelijk snel in de lucht kunnen verspreiden. Het zijn zogenaamde monoterpeen verbindingen in essentiële oliën die een krachtige microbendodende en luchtzuiverende werking bezitten. Alle oliën uit de dennenfamilie (Pinaceae) en de citrusfamilie (Rutaceae) bevatten hoge percentages monoterpenen in hun oliën, waardoor ze sterk antiseptisch in de lucht werken. Oliën uit de dennenfamilie zijn o.a. grove den, arve den, zilverspar, lariks en spar. Voorbeelden van citrusoliën zijn citroen, limoen, grapefruit, sinaasappel en mandarijn. Het zijn allemaal heerlijk ruikende oliën die men ruimschoots kan verdampen. Maar ook een olie als olibanum of wierook (Boswellia carterii) bevat hoge percentages monoterpenen.

Ten tijde van de pestepidemieën (14e en 15e eeuw) droegen priesters vaak een amulet met wierookhars daarin. Ze waren meestal gevrijwaard van de ziekte. Zou het mogelijk zijn dat dit werd veroorzaakt door de antiseptische werking van de wierookhars?

Een andere groep bestanddelen in essentiële oliën die effectief de lucht kunnen zuiveren, zijn de fenolengroep. Uit onderzoek is gebleken dat bergbonenkruid (Satureja montana) een van de meest actieve oliën is die bacteriën in de lucht bestrijden (Pibiri 2006). Deze olie met een zeer hoog gehalte aan fenolen heeft zelfs een dodelijk effect op de Stafylococcus aureus. Zij zorgt voor een zeer sterke vermindering van de hoeveelheid bacteriën die praktisch gelijk ligt met de totale disinfectie met formol, een ontsmettingsmiddel met formaldehyde dat o.a. in ziekenhuizen wordt gebruikt. Andere oliën met een hoog gehalte aan fenolen zijn oregano (Oreganum vulgare), tijm (Thymus vulgare CT thymol) en kruidnagel (Syzigium aromaticum). Het zijn sterk ruikende oliën die men voor gebruik in een geurlamp goed kan vermengen met frisse citrusoliën.

Door de luchtzuiverende werking zijn alle bovengenoemde oliën zeer geschikt in de ziekenkamer of in de herstelperiode na ziekte. De afweer tegen schadelijke en ziekmakende bacteriën en virussen is dan laag. Door het vernietigen van ziekmakende microben kunnen mensen zich sneller herstellen.

Dat essentiële oliën ook al op relatief grote schaal ingezet worden om de luchtkwaliteit te verbeteren, is te zien in Australië. In dat land heeft het sickbuildingsyndrome tot een hoog ziekteverzuim geleid. Hier is een middel ontwikkeld – Bactigas – dat aangesloten wordt op het airconditioningsysteem. Dit middel bevat o.a. tea tree (Melaleuca alternifolia) olie. Op gezette tijden wordt dit middel in het systeem gespoten. Opmerkelijk is dat de schimmelsporen in de lucht voor een groot deel verminderen en/of verdwijnen. Mensen voelen zich beter en worden minder snel ziek. Naast het vernietigen van schimmelsporen zorgt Bactigas ook voor een schonere lucht met minder ziekmakende bacteriën en virussen.

Tea tree bevat veel actieve bestanddelen zoals terpineen-4-ol en allerlei monoterpenen (o.a. α-terpineen, γ-terpineen, terpinoleen).

Een ander voorbeeld is te vinden in verschillende Engelse ziekenhuizen. Met name op afdelingen met een grote kans op infectie, zoals bij brandwonden, wordt dennenolie verspreid. Alleen al door verdamping van oliën wordt de kans op infecties sterk verkleind.

Negatieve ionen

Een bijkomend voordeel bij het gebruik van essentiële oliën is een verhoging van het aantal negatieve ionen in de lucht waardoor er minder bacteriegroei zal plaatsvinden. Negatieve ionen zijn de ‘vitamines van de lucht’. Deze luchtmoleculen met negatieve lading binden zich aan verontreinigende (positieve) deeltjes die vervolgens neerslaan op de grond. Deze werking is vooral bekend van dennenolie. Door deze oliën te verdampen worden meer negatieve ionen ingeademd, waardoor het bloed meer zuurstof kan opnemen en allergische reacties verminderen door een daling van het histamineniveau. Negatieve ionen zorgen er ook voor dat het humeur van mensen verbetert. Positieve ionen zijn altijd in de lucht vlak voor een onweer en bij grote mensenmassa’s. Het kan gevoelens van benauwdheid, onrust en angst veroorzaken. In wachtkamers van artsen en tandartsen staan vaak zogenaamde ionisators. Deze brengen mechanisch negatieve ionen in de lucht, zodat de patiënten zoveel mogelijk kunnen ontspannen en vrij kunnen ademen. Verdampen van dennenolie geeft dus hetzelfde effect. Het extra voordeel is dat de ruimte aangenaam gearomatiseerd wordt met een zachte dennengeur.

Geur en atmosfeer

Naast de luchtzuiverende werking, zorgen essentiële oliën voor een aangename sfeer, waarin mensen zich prettig voelen en zich daardoor beter kunnen ontspannen. In Japan wordt dit prettige gevoel op het werk gemanipuleerd. In een aantal bedrijven worden de hele dag geuren verdampt, zodat de mensen zich prettig voelen, minder snel ziek worden en een hogere arbeidsproductie hebben. Om dit laatste is het de Japanse werkgever natuurlijk voornamelijk te doen! In de ochtend worden er frisse citrusgeuren verdampt die langzamerhand overgaan in hout- en bloemengeuren. Vervolgens wordt de werkdag afgesloten met de al bekende citrusgeur. Het systeem schijnt zeer bevredigend te functioneren.

Het wegnemen van onaangename geuren is natuurlijk ook een prettige werking van essentiële oliën. In ziekenhuizen – waar men natuurlijk snel last heeft van onaangename geuren – zouden eigenlijk veel meer essentiële oliën gebruikt kunnen worden. Sommige oncologische wonden zijn zeer onwelriekend. Oliën kunnen een deel van die onaangename geur wegnemen. Dat is voor de patiënt en de verzorger veel plezieriger. Sterk geurende oliën als lemongrass, litsea, kruidnagel en kaneel zijn voor dit doel goed te gebruiken.

Dit is ook het grote voordeel van aromatherapie. Het therapeutische gebruik van essentiële oliën wordt versterkt door de geur, waarop mensen altijd reageren. Geuren zijn nooit neutraal en kunnen een meerwaarde geven in huis of bij behandelingen.

Hoe kunt u de oliën het beste verdampen?

Er zijn vele mogelijkheden om de essentiële olie in de lucht te brengen. De meest simpele manier is een tissue met een aantal druppels olie op de verwarming leggen. Door de warmte zal de olie verdampen en zich verspreiden in de omgevingslucht. Met geurblokjes van klei kunt u zeer effectief werken maar de werking beperkt zich tot ongeveer 1 ½ m2 dus voor op het nachtkastje, op de werkplek, in de auto.

Er zijn simpele geurlampjes op de markt die met waxinelichtjes werken en een gezellige sfeer maken in huis. Een bakje boven de kaars wordt gevuld met water waar essentiële olie aan toegevoegd wordt. Door het warme water verdampt de olie. Pas wel altijd extra op als er ook kinderen aanwezig zijn.

Er zijn simpele maar ook complexe apparaten die op elektriciteit werken. Door een ventilator of een warmtebron wordt de olie veilig (en zonder open vuur) verdampt.

De nieuwste generatie verdampers voegen verschillende eigenschappen samen in één apparaat. Deze nieuwe apparatuur werkt door middel van ultrasone techniek: via trilling wordt het water in combinatie met de toegevoegde druppels essentiële olie omgevormd tot een zeer fijne nevel welke vocht in de lucht brengt (zeker goed in de wintermaanden). Het aromatherapeutische effect is bijzonder omdat de oliën zeer fijn verneveld worden en snel door de ruimte worden verspreid. Ook wordt de lucht in de ruimte waar de lamp staat geïoniseerd waardoor de luchtkwaliteit ook wordt verbeterd en mensen dieper kunnen ademhalen. Een drie in één effect dus.

• Dit artikel komt van stichtingaromatherapie.nl. Ik heb het volledige artikel overgenomen omdat dit zo goed onderbouwd, onderzocht en goed geschreven is door Drs. Harmen Rijpkema. Zo hoop ik dat het een groter bereik krijgt dat we hier met z’n allen meer bewust van worden en wat we eraan kunnen doen om een gezondere leefomgeving te creëren.

Tekst:

Drs. Harmen Rijpkema, aromatherapeut en medisch antropoloog.
Met dank aan Chi International bv

Bron site: Stichtingaromatherapie.nl

Literatuur:

Bardeau, F. (1976) – use of essential aromatic oils to purify and deodorize the air.

Le Chirurgien – Dentiste de France 46:53

Keller, W., Kober, W. – Möglichkeiten der Verwendung ätherischer Öle zur Raumdesinfection Arzneiforschung 5 (4) 1954, 224-229

Pibiri, M.C., Goel, A., Vahekeni, N., Roulet, C.-A. – Indoor air purification and ventilation systems sanitation with essential oils, International Journal of Aromatherapy vol. 16., nummer 3-4 (2006): 149-153

Pitcher, L. (2001) – the effects of Mentha piperita on chronic upper respiratory symptoms in adults, Unpublished dissertation in Buckle, J. (2003)

Rijpkema (2004) , Aromecum, Aromatherapie van Absint tot Zonnebloem.